Kruszwica i Gopło to historyczne miejsca na mapie Polski. Tutaj rodziło się polskie państwo i naród, stąd pochodzą najwcześniejsze mity i legendy dotyczące naszego kraju. W tym oczywiście najsłynniejsza o Piaście Kołodzieju i Popielu, którego zjadły myszy. Kruszwica miała burzliwą historię, z upadkami i wzlotami, od prężnej osady handlowej po dzisiejsze niewielkie 10-tysięczne miasteczko.
 

Rynek w Kruszwicy

Najstarsza historia

W najstarszych znanych dziejach Polski w okolicy dzisiejszej Kruszwicy znajdowała się prężna osada handlowa. Tutaj bowiem łączyły się szlaki kupieckie wiodące do Fenicji, Rzymu, Grecji, na Ruś oraz do brzegu Bałtyku z bogactwem bursztynu. Jezioro Gopło było wówczas tak duże, że zwano je z łacińska Mare Polonicum (Polskie Morze). Łączyło ono Wartę z Wisłą, dzięki czemu ułatwiało kupcom przemieszczanie się drogą wodą.
 

Wzloty i upadki

Po raz pierwszy miasto upadło w 1096 roku, kiedy zostało spalone przez Władysława Hermana za udzielenie schronienia jego zbuntowanemu synowi Zbigniewowi. Walki były podobno tak krwawe, że spływająca do jeziora Gopło krew zatruła wszystkie ryby. Kruszwica jednak podniosła się z ruin i została siedzibą kasztelanii. Była też ulubionym miejscem odwiedzin królów polskich.
 
W 1271 roku Bolesław Pobożny spalił miasto, a odbudowujący się gród na kilka lat we władanie wzięli Krzyżacy. W 1350 roku wrócił do Polski, a Kazimierz Wielki rozkazał wybudować tu zamek, wraz ze słynną obecną Mysią Wieżą. W czasie Potopu szwedzcy okupanci spalili go w 1657 roku, a z pożaru uratowała się tylko baszta, zwana właśnie Mysią Wieżą.
 

Słynna Mysia Wieża w Kruszwicy

Od tego czasu Kruszwica nie odzyskała już nigdy swojej pozycji. W 1788 roku, 16 lat po włączeniu do zaboru pruskiego, liczyła zaledwie 14 domów i 79 mieszkańców… Nowy rząd zezwolił na częściową rozbiórkę wieży, aby pozyskać materiały na budowę domów urzędowych w Kruszwicy i Strzelnie. Jednak po interwencjach zezwolenie zostało cofnięte i nawet nakazano opiekę nad zabytkiem. Ostatecznie wieża została odrestaurowana w 1896 roku. W 1960 roku w Kruszwicy odbyły się uroczystości inaugurujące Tysiąclecie Państwa Polskiego.
 

Kruszwickie legendy

Jak mówi legenda, tchórzliwy władca Popiel za namową żony podał w czasie uczty zatrute wino dwudziestu swoim krewnym, którzy przeszkadzali mu w sprawowaniu władzy. Kiedy wszyscy zmarli w mękach, odmówił pogrzebania ich ciał. Wylęgły się z nich myszy, które zaczęły ścigać Popiela. Zrozpaczony książę wraz z żoną schronił się w drewnianej wieży, gdzie oboje zostali pożarci.
 
Z Kruszwicą związana jest również legenda o Piaście Kołodzieju, protoplaście rodu Piastów i pierwszego władcy Polski Mieszka I. Do księcia Popiela zawitało dwóch pielgrzymów, prosząc o coś do jedzenia i picia. Dumny władca jednak nie przyjął ich do siebie, więc poszli dalej i tak trafili do zwykłego gospodarza Piasta Kołodzieja. Ten napoił ich i nakarmił, a pielgrzymi sprawili swoimi cudami, że jedzenie i napoje nie kończyły się. Ziemowit, syn Piasta, po śmierci Popiela został zgodnie z przepowiednią pielgrzymów nowym władcą.
 
Co ciekawe, Polscy kronikarze Gall Anonim czy Jan Długosz sytuują tę historię w Gnieźnie, choć raczej nie mają racji, bowiem w czasach tych legendarnych wydarzeń gnieźnieński gród prawdopodobnie jeszcze nie istniał. Dlaczego więc legenda miałaby pochodzić z Kruszwicy?
 
Ponieważ wędrowali tędy handlarze z całej Europy i Polanie zaczęli stykać się z kulturą chrześcijańską. Legenda o Piaście i dwóch goszczących u niego wędrowcach, o niewyczerpanych zapasach miodu, chleba i mięsa, przypomina historię Abrahama ze Starego Testamentu, który gościł u siebie trzech nieznajomych podróżnych.
 

Mysia Wieża

Legendarna wieża prawdopodobnie stała bardziej na południe, na wyspie Rzepowskiej, która dziś… jest półwyspem. Na jego początku stoi obecna Mysia Wieża, która jest pozostałością zamku wybudowanego przez Kazimierza Wielkiego w latach 1350-1355. Zamek został zniszczony przez Szwedów w 1657 roku i dzisiaj można oglądać tylko ogromną basztę oraz replikę mostu prowadzącego do niej od strony jeziora.
 

Replika mostu prowadzącego do Mysiej Wieży od strony jeziora

Na szczyt wieży prowadzi 109 schodów. Sklepienie nad wejściem w formie łuku gotyckiego wskazuje właśnie na XIV wiek jako czas budowy. Legenda mówi, że pod wieżą znajdują się wielkie piwnice, którymi można dojść do kościoła Św. Piotra i Pawła.
 
Nieznane jest do końca pochodzenie nazwy Mysia Wieża. Niektórzy próbują ją tłumaczyć legendą o zjedzonym przez myszy królu Popiele, inni doszukują się związku z rodem Myszków czy Mieszków. Jeszcze inni twierdzą, że to Krzyżacy w krótkim okresie panowania w Kruszwicy nadali jej tę nazwę dla podobieństwa do Mysiej Wieży w Bingen. Wiadomo natomiast, że z góry można podziwiać wspaniałą panoramę Kruszwicy i jeziora Gopło.
 

Panorama Kruszwicy i jeziora Gopło z Mysiej Wieży

Kolegiata św. Piotra i Pawła

Najstarsza pamiątka miasta, pochodząca z XII wieku. Jest to romańska budowla, położona na wschodnim brzegu jeziora Gopło w miejscu, w którym wcześniej miała stać chata Piasta. Romańska kolegiata z granitu została zbudowana przez Piotra Dunina Własta. W XVI wieku dobudowano jedną wieżę, choć planowano dwie. W pierwszej połowie XII wieku świątynię uznawano za katedrę, przy której być może mieściła się siedziba biskupów. W 1970 roku papież Paweł VI podniósł kolegiatę do godności bazyliki mniejszej i nazwał ją “przesławnym świadkiem dziejów czcigodnego narodu polskiego”. Jedna z legend mówi, że w tym miejscu stała wcześniej chata Piasta Kołodzieja.
 

Kolegiata św. Piotra i Pawła w Kruszwicy

Jezioro Gopło

W czasach świetności Kruszwicy był to ogromny akwen wodny łączący Wisłę z Wartą. Kupcy nazywali go Morzem Polskim, a wieżę osady na miejscu dzisiejszej Kruszwicy traktowano jak latarnię morską. Poziom wody był o 5 metrów wyższy niż obecnie. Dzisiaj jezioro słynie ze swojego podłużnego kształtu, urozmaiconej linii brzegowej, licznych wysepek i… zamieszkującego go suma.
 

Jak zwiedzić?

Samą Kruszwicę można spokojnie obejść na piechotę. Jeżeli do zwiedzania chcemy dołożyć jeszcze jezioro Gopło, to doskonałym sposobem jest rower. Trasa objazdowa ma ok. 30 km, jest łatwa i płaska, a po drodze jest też przeprawa promowa w Ostrówku.
 

Przeprawa promowa w Ostrówku

Malownicza trasa rowerowa dookoła Gopła

Trasa rowerowa dookoła Gopła

CZY WIESZ, ŻE

• Gopło to dziewiąte co do wielkości jezioro w Polsce
• W tragedii Juliusza Słowackiego “Balladyna” występuje Goplana, nimfa i pani jeziora Gopło
• Według jednej wersji nazwa Kruszwica pochodzi od „krusi”, co oznaczało kamień lub kruszec. Miasto był przecież centrum handlu bursztynowego, a kawałki bursztynu spotyka się do dzisiaj w jeziorze i na polach kruszwickich.
• Inna wersja mówi, że nazwa Kruszwica pochodzi od Kruszy, czyli gruszy – drzewa lub gruszki – owocu. Właśnie zielona grusza jest dzisiaj herbem miasta.

Nazwa Kruszwica pochodzi ponoć od Kruszy, czyli gruszy – drzewa lub gruszki – owocu. Właśnie zielona grusza jest dzisiaj herbem miasta

Literatura, z której korzystaliśmy przygotowując się do wyprawy:

• Władysław Sperczyński „Gopło i Kruszwica Ilustrowany przewodnik z rysunkami i mapką Gopła”, rok wydania 1923
• Stanisław Waszak, „Przewodnik po Inowrocławiu i Kujawach: (Kruszwica, Strzelno, Pakość)”, rok wydania 1933
• Karol Kopeć, „Ilustrowany przewodnik po Inowrocławiu i Kujawach: (Kruszwica – Strzelno – Pakość – Mogilno – Trzemeszno)”, rok wydania 1933